Słowo „kryzys” pochodzi z języka greckiego i w tłumaczeniu, przyjmuje się, że oznacza ono wybór, decyzję, zmaganie się, walkę. I w istocie tak właśnie jest, ponieważ doświadczając pewnych splotów okoliczności, faktów i wydarzeń w naszym życiu, zaczynamy znajdować się w sytuacji kryzysu, która kieruje nas nieuchronnie do podjęcia decyzji, wyboru, do rozwiązania. A droga do tegoż wyboru, decyzji często jest walką, zmaganiem, ze wspomnianymi okolicznościami, wydarzeniami wokół nas, a przede wszystkim to nasze zmaganie z samym sobą, które doprowadza do swoistego przesilenia, po którym następuje rozwiązanie kryzysu.
W ten sposób albo my pokonujemy, bierzemy we władanie jakąś „niesforną” część siebie albo ona zaczyna władać nami. W przypadku pierwszego wyniku (czyli pozytywnego rozwiązania kryzysu) stajemy się silniejsi psychicznie, wewnętrznie, rozwijamy się. Jeśli zaś rozstrzygnięcie jest negatywne, często okoliczności kryzysowe przybierają na sile, a nasze siły słabną coraz bardziej i nierzadko wówczas zamiast progresu mamy regres. Obecnie często używa się słowa kryzys chcąc nazwać bardziej stan emocjonalny, nieco pomijając okoliczności i inne składowe (np. cechy osobowości, nawyki, sposoby myślenia i zachowania), choć są to bardzo ważne elementy, które należy brać pod uwagę.
Sytuacje kryzysowe, kryzysy możemy podzielić na dwie główne kategorie:
- Kryzysy normatywne (rozwojowe)
- Kryzysy traumatyczne (sytuacyjne)
Z kolei stosując kryterium czasu trwania, kryzysy można podzielić na
- Ostre (trwające, co do zasady do około 6 tygodni)
- Chroniczne (utrzymujące się powyżej 6 tygodni)
Kryzysy rozwojowe są nieodłączną częścią życia każdego człowieka. Ich nadejście jest spodziewane, czasem nawet oczekiwane. Zawsze wymagają zmiany ról i zadań, towarzyszy im również naturalne napięcie emocjonalne. W ciągu życia, człowiek od bycia dzieckiem do późnej starości przechodzi pewne etapy rozwoju, które zwieńczone są kryzysem, co opisał Erik Erikson w teorii faz rozwoju. Kryzys następuje przy przejściu z jednej fazy życia do następnej. Przykładem kryzysów normatywnych są różnorakie wydarzenia w życiu: rozpoczęcie
i zakończenie szkoły, później pracy, zawarcie małżeństwa, urodzenie dziecka.
Kryzysy sytuacyjne związane są z dwoma głównymi aspektami: ze zdarzeniem o charakterze traumatycznym lub potencjalnie traumatycznym oraz odpornością psychiczną osoby, której sytuacja ta dotyka. Kryzysy traumatyczne charakteryzują się często nagłym, niespodziewanym wystąpieniem zagrażając bezpieczeństwu, poczuciu tożsamości, czasem zdrowiu i życiu. Wydarzenia, które mogą spowodować tego rodzaju kryzys to m. in.: śmierć bliskiej osoby, zdrada, gwałt, wypadek komunikacyjny, pożar, powódź, walka zbrojna, akt terrorystyczny, poważna choroba somatyczna lub inwalidztwo, przemoc w rodzinie. Reakcja kryzysowa przypomina tutaj ostrą reakcję na stres. Ze względu na występujące uczucie przerażenia, silny lęk, brak poczucia kontroli i wpływu na przebieg wydarzeń, bezsilność, bez pomocy z zewnątrz człowiek sam może nie być w stanie poradzić sobie z kryzysem. Kryzysy traumatyczne mogą prowadzić do zaburzeń post traumatycznych.
Jak można je pokonać?
Z kryzysami rozwojowymi najczęściej człowiek jest w stanie poradzić sobie sam, przy pomocy własnych zasobów, bądź korzystając ze wsparcia bliskich mu osób: rodziny, krewnych, przyjaciół, znajomych. W przypadku kryzysów sytuacyjnych rzeczy wygląda podobnie, z tą jednak różnicą, że niekiedy własne zasoby bądź wsparcie bliskich może okazać się nie wystarczające lub w danym czasie niemożliwe do zapewnienia, wówczas należy jak najwcześniej sięgnąć po pomoc ze strony profesjonalistów, którzy udzielą niezbędnej pomocy i wsparcia, tj. w zależności od sytuacji i pilności potrzeby pomocy udać się do Ośrodka Interwencji Kryzysowej, skorzystać z pomocy oferowanej przez telefony zaufania lub umówić się na wizytę do psychologa lub psychoterapeuty. Im szybciej osoba potrzebująca zgłosi się po pomoc, tym większe szanse na szybsze i pozytywne rozwiązanie kryzysu.
Piotr Pietrzak – psycholog
