Wiek dorastania to wzmożona emocjonalność, wysoka nadpobudliwość psychoruchowa, chwiejność emocjonalna. Często tym objawom towarzyszą skrajne i wywołane hormonalnie nienaturalne zmiany nastrojów. Radość i entuzjazm, zbyt duże podniecenie i nadmierna aktywność na przemian z przygnębieniem, zniechęceniem i niezadowoleniem, brakiem motywacji i wiary we własne możliwości.
Zmiany rozwojowe okresu dorastania wyrażają się w przejściu od niedojrzałości do dojrzałości w zakresie poszczególnych funkcji:
- W zakresie funkcji intelektualnych
- Kształtowanie rozwoju emocjonalnego
- W obszarze społecznego funkcjonowania
- W zakresie uniezależniania się od rodziców
- Dojrzewanie poczucia własnej tożsamości
Sposoby poszukiwania własnej tożsamości przez młodych ludzi wyrażają się poprzez sprawdzanie trwania miłości rodziców, próby zmieniania siebie, eksperymentowania z samym sobą, sprawdzanie swoich nowych możliwości fizycznych i psychicznych, szukanie dla siebie społecznej akceptacji, dostrzeganie niesprawiedliwości i zakłamania.
W literaturze psychologicznej wiek dojrzewania dzieli się na trzy etapy:
- wczesny ( 11- 13 rok życia)
- średni ( 15- 16 rok życia)
- późny ( 17-18 rok życia)
Na etapie wczesnego wieku dojrzewania najbardziej charakterystyczne są następujące problemy:
- kłopoty z wyglądem dorastającego ciała;
- zmiany hormonalne wpływające na zmienność usposobienia, wzrost poziomu agresywności, zgryźliwość w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi;
- wzrost poczucia własnej indywidualności;
- bunt i prowokujące zachowania przejawiające się w aktywnym domaganiu się większej swobody i w zachowaniach 'grubiańskich’;
- silne identyfikowanie się z grupą i wzrost znaczenia przyjaciół;
- silne poczucie sprawiedliwości, któremu towarzyszy uproszczone widzenie spraw, a co za tym idzie brak tolerancji i niezdolność do kompromisów.
Zagrożenia wieku dorastania:
- swoboda (nastolatki potrzebują kontroli! kochaj, ufaj i kontroluj!),
- wolny dostęp do Internetu,
- uzależnienie od komputera,
- niewłaściwe informacje, które ze świata docierają do nastolatków, nadmierne dbanie o swoją sylwetkę,
- labilność emocji: od euforii do płaczu,
- własne strategie działania (bez doświadczenia),
- egocentryzm (życie w bańce),
- wzrost poziomu testosteronu – agresja,
- eksperymentowanie z życiem, używki.
Do najczęstszych błędów, jakie popełniają rodzice należą:
- zbytnia natarczywość
- ocenianie przez porównywanie
- nadmiernie drobiazgowe krytykowanie
- niekonsekwentne postępowanie
- kłótnie, wchodzenie w utarczki słowne z dzieckiem
Podstawowe zasady postępowania rodziców z ich dorastającymi dziećmi:
- zasada akceptacji.
- zasada wiarygodności.
- zasada poszanowania intymności.
- zasada stabilności.
- zasada prośby.
- zasada konsekwencji.
- zasada otwartości na informacje.
- zasada humoru.
- zasada współdecydowania
Problemy wieku dorastania: samookaleczenia
Jako powód samookaleczeń, specjaliści i terapeuci wymieniają długi, przewlekły i trudny do zniesienia ból emocjonalny. Cięcie się, bicie, przypalanie – mają go zagłuszyć.
Przyczynami mogą być trudne emocje (wstyd, poczucie winy, wściekłość, zazdrość). Młodzi ludzie próbują z nimi walczyć, jedną z form walki jest zadawanie sobie bólu. To kara a zarazem pokuta, która uwalnia emocje. Ból, jaki towarzyszy okaleczeniu ciała, jednym przynosi emocjonalną ulgę, a drudzy zaczynają dzięki niemu czuć, że żyją. Widok krwi uspokaja – samookaleczenie to działanie według scenariusza, w którym krew mówi o dokonaniu dzieła.
Autoagresja działa na zasadzie powtarzalności: Napięcie –rozładowanie napięcia (np. poprzez samookaleczenie) i po pewnym czasie kumulowanie się napięć. W przypadku, kiedy ktoś okalecza się właśnie po to, by poczuć ulgę, faktycznie nie odczuwa bólu.
U części samookaleczających się osób, sam akt jest osobliwą formą zwrócenia na siebie uwagi albo wołania o pomoc nastolatków nie radzących sobie z presją otoczenia i własnymi problemami. Często okaleczający się mają zaburzone poczucie własnej wartości i autonomii. – Dlatego jedynym miejscem gdzie mogą wyładować swoje emocje jest ich ciało, które jest ich jedyną własnością. Samookaleczenie może być spowodowane niezaspokojonymi potrzebami psychicznymi, następstwem doznawania przemocy w rodzinie.
Sygnały ostrzegawcze – na co warto zwrócić uwagę w zachowaniu dziecka?
- wycofywanie się z kontaktów z rodziną i przyjaciółmi, odwracanie się od nich;
- zainteresowanie lub wręcz zaabsorbowanie śmiercią;
- wyraźne zmiany osobowości i poważne zmiany nastroju;
- trudności z koncentracją;
- trudności w szkole, obniżenie jakości pracy i ocen;
- zmianę dotychczasowych zwyczajów dotyczących jedzenia i snu;
- utratę zainteresowania rozrywkami;
- częste uskarżanie się na fizyczne dolegliwości, które nie mają wyraźnej przyczyny somatycznej (bóle głowy, bóle żołądka, ciągłe zmęczenie, nieustanne znudzenie);
- utratę zainteresowań dla rzeczy i spraw, które do tej pory były ważne;
- wzrost impulsywności, nagłe impulsywne działania, jak akty agresji i przemocy;
- zachowania buntownicze lub ucieczkowe, absencję w szkole;
- odrzucanie pomocy; poczucie, że udzielenie pomocy jest już niemożliwe;
- oskarżanie się, poczucie winy;
- wypowiadanie komunikatów na temat beznadziejności.
Metody wsparcia to psychoterapia, psychoedukacja rodziców, współpraca rodziców ze specjalistami.
Najważniejszymi aspektami w porozumieniu z dzieckiem dorastającym jest szczera rozmowa, oparta na wyrozumiałości. U dziecka najważniejsze są przede wszystkim wgląd we własną świadomość, wsłuchiwanie się własne uczucia. Relacja z rodzicami na zasadzie przyjaźni oraz ustaleniu ważnych zasad postepowania jest niezbędnym sposobem na lepsze efekty wychowawcze.
Joanna Cholewa – psycholog dzieci i młodzieży
prowadzi konsultacje z rodzicami i terapie dzieci i młodzieży