Zarówno anoreksja jak i bulimia należą do zaburzeń odżywiania. Pierwsze sygnały mogą pojawić się w wieku adolescencji. Najczęściej dotyka dziewczynki w wieku 12 – 18 lat, ponieważ w tym okresie zmienia się ich wygląd ciała, pojawia się więcej tkanki tłuszczowej niż zwykle.
Co to jest anoreksja?
Termin anoreksja (anorexia) pochodzi z greckich słów: an – brak i orexis – apetyt. Zaburzenie to polega na podejmowaniu licznych celowych działań prowadzących do utraty masy ciała i/lub podtrzymywaniu małej masy ciała przez pacjenta, przy czym masa ciała wynosi co najmniej 15% poniżej oczekiwanej normy dla wieku i wzrostu, lub też wskaźnik masy ciała (body mass index – BMI), czyli tzw. wskaźnik Queleta (masa ciała w kilogramach podzielona przez wzrost w metrach podniesiona do kwadratu) jest równy lub spada poniżej 17,5. W przebiegu choroby dołączają się zaburzenia spostrzegania obrazu własnego ciała oraz zaburzenia somatyczne, metaboliczne czy neuroendokrynologiczne.
Anoreksja prowadzi do redukcji masy ciała:
– ograniczanie ilości i częstości przyjmowanych posiłków, zawężanie diety, unikanie tzw. tuczących pokarmów o wysokim indeksie kalorycznym;
– wykonywanie przynajmniej jednej z czynności: stosowanie wyczerpujących ćwiczeń fizycznych, przyjmowanie środków redukujących łaknienie, doprowadzanie do wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających lub moczopędnych;
– wymienionym wyżej działaniom towarzyszy zaburzony obraz własnego ciała, pacjent postrzega je jako „nadal zbyt grube”, towarzyszy temu również lęk przed przytyciem;
– u pacjenta pojawiają się także zaburzenia hormonalne z zakresu tzw. osi podwzgórze–przysadka–nadnercza i gonad, co u kobiet prowadzi do braku miesiączki (przed okresem pokwitania) lub zatrzymania miesiączkowania (po okresie osiągnięcia dojrzałości płciowej), a u mężczyzn do zaburzeń potencji i libido. Inne zaburzenia hormonalne, jakie mogą wystąpić, to m.in. nieprawidłowe stężenia hormonów tarczycy, hormonu wzrostu i insuliny.
Anoreksji mogą towarzyszyć także objawy zaburzeń psychicznych, m.in. obniżenie nastroju, zmniejszenie radości życia, poczucie braku sensu życia, myśli samobójcze, napięcie, lęk, drażliwość, zaburzenia snu, objawy myślenia obsesyjnego i zachowań kompulsywnych. W szczególnych przypadkach objawy anoreksji mogą być wynikiem innych zaburzeń i chorób psychicznych, dlatego wymaga ona szczegółowej diagnostyki w celu postawienia właściwego rozpoznania i zaproponowania odpowiedniego leczenia.
Wyróżniamy 2 główne typy anoreksji: restrykcyjny i bulimiczny.
Typ restrykcyjny anoreksji występuje wówczas, kiedy pacjent osiąga utratę masy ciała lub utrzymuje nieprawidłową, małą masę ciała, ograniczając ilość spożywanych pokarmów lub nieregularnie stosując środki przeczyszczające, a także intensywnie i wyczerpująco fizycznie ćwicząc („spalając tkankę tłuszczową”).
W typie bulimicznym anoreksji pacjent zazwyczaj ogranicza przyjmowanie posiłków, ale występują też u niego okresy nadmiernego przejadania się, co „reguluje” poprzez szereg wykonywanych regularnie czynności ograniczających wchłanianie, przyswajanie, czy wykorzystanie przez organizm spożywanych pokarmów, m.in.: wymioty, systematyczne stosowanie środków przeczyszczających, czy środków moczopędnych, czasami wielokrotnie przekraczając ich zalecaną dawkę.
Leczenie anoreksji
Proces leczenia anoreksji powinien być postępowaniem kompleksowym i długoterminowym, obejmującym aspekty psychologiczne, psychiatryczne i somatyczne związane z tym zaburzeniem. Leczenie wymaga indywidualnego podejścia do każdego pacjenta. Zazwyczaj opiera się na psychoedukacji i psychoterapii, która ma na celu między innymi zmianę sposobu myślenia, zachowania, odżywiania się. W bardziej zaawansowanych postaciach anoreksji postępowanie to łączy się z behawioralnym treningiem jedzenia w warunkach szpitalnych. Ponadto w proces leczenia włączana jest cała rodzina oraz najbliższe otoczenie osoby cierpiącej na anoreksję.
Co to jest bulimia?
Termin bulimia (bulimia) został wprowadzony przez Galena i pochodzi od greckich słów „bous” i „limos”, które oznaczają „byczy głód”. Bulimię stwierdza się przede wszystkim u nastolatek i młodych kobiet. Częstość występowania tego zaburzenia wynosi około 1% u kobiet i około 0,1% u mężczyzn. Początek zachorowania występuje zazwyczaj później niż u pacjentów z anoreksją, około 18–24 roku życia. Zaburzenie to polega na koncentrowaniu życia wokół jedzenia, z jednoczesnymi próbami kontrolowania masy ciała, z okresowo występującymi niekontrolowanymi napadami tzw. żarłoczności, po których pacjent podejmuje szereg czynności „przeciwdziałających skutkom” przyjętego w nadmiernych ilościach pokarmu.
Można wyróżnić dwa typy bulimii: typ przeczyszczający i nieprzeczyszczający. O typie przeczyszczającym bulimii mówimy wtedy, kiedy pacjent po epizodzie nadmiernego przejadania się prowokuje wymioty, stosuje środki przeczyszczające czy moczopędne. Natomiast typ nieprzeczyszczający występuje wtedy, kiedy pacjent kompensuje epizody żarłoczności, podejmując różnego rodzaju bardzo ścisłe diety i głodówki.
Bulimii towarzyszyć mogą różne objawy zaburzeń psychicznych, m.in. zaburzenia depresyjne, lękowe, snu, osobowości, uzależnienia (między innymi od alkoholu), czy różne czynności kompulsywne. Zachowania bulimiczne należy także różnicować z innymi chorobami psychicznymi, m.in. zaburzeniami depresyjnymi czy psychotycznymi.
Bulimia jest zaburzeniem psychicznym, które należy leczyć. Bardzo ważne jest właściwie zdiagnozowanie zaburzeń bulimicznych, określenie stopnia ich rozwoju, nasilenia, czasu trwania. Diagnoza najczęściej stawiana jest przez lekarza psychiatrę, który zaleca dalsze odpowiednie sposoby leczenia i postępowania. Terapia chorych na bulimię jest leczeniem kompleksowym, które powinno obejmować psychoedukację, psychoterapię i farmakoterapię. Psychoterapia może prowadzona indywidualnie lub grupowo, także w ramach szpitalnych oddziałów dziennych, a przy istniejących wskazaniach – także na oddziałach całodobowych. W przypadku znacznego nasilenia epizodów objadania się z następowymi przymusowymi kompulsywnymi czynnościami kompensacyjnymi oraz w przypadku współwystępowania innych zaburzeń psychicznych, wskazane jest często dołączenie przez lekarza psychiatrę leczenia farmakologicznego.
Należy pamiętać, że typ bulimiczny anoreksji jest czymś innym niż sama bulimia.
U dzieci młodszych poniżej 6 roku życia najczęściej występują zaburzenia karmienia i wybiórczość pokarmowa. Związana jest zazwyczaj z problemami behawioralnymi związanym z przyjmowaniu pokarmów, lecz nie maja związku z chęcią utraty masy ciała czy odchudzani się u dzieci.
Zazwyczaj towarzyszą im utrata masy ciała lub brak prawidłowego przyrostu masy ciała, niedobór witamin i składników mineralnych, konieczność stosowania żywienia do żołądkowego lub dojelitowego i suplementów.
Metodą leczenia jest terapia poznawczo – behawioralna lub rodzinna lub typowo behawioralny trening jedzenia.
Autor: Joanna Cholewa, psycholog dzieci i młodzieży, pedagog, psychodietetyk
